Jaskra (łac. glaucoma) – grupa chorób oczu prowadząca do postępującego i nieodwracalnego uszkodzenia nerwu wzrokowego i komórek zwojowych siatkówki i co za tym idzie pogorszenia lub utraty wzroku (zawężenia pola widzenia).

Głównym czynnikiem powodującym uszkodzenie nerwu wzrokowego w jaskrze jest nadmierny wzrost ciśnienia wewnątrz gałki ocznej. Leczenie jaskry polega na zmniejszaniu ciśnienia śródgałkowego poprzez stosowanie leków ułatwiających odpływ cieczy wodnistej z gałki ocznej i/lub zmniejszenie jej produkcji. Stosuje się głównie leki w postaci kropli do oczu, czasem podaje się leki doustne. Jaskrę można leczyć także operacyjnie.

źródło: wikipedia.com

Struktury oka, które odgrywają rolę w mechanizmie powstawania jaskry:
Nerw wzrokowy – nerw przekazujący informacje z oka do mózgu, uciskany w wyniku wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego zanika
Ciecz wodnista – przezroczysty płyn produkowany w oku zapewniający odpowiednie naprężenie gałki ocznej
Kąt przesączania – kąt pomiędzy tęczówką a rogówką; miejsce, w którym ciecz wodnista odpływa z oka do krwioobiegu; ograniczenie odpływu powoduje wzrost ciśnienia wewnątrz gałki ocznej
JAKIE SĄ OBJAWY JASKRY?
Podstępność tej choroby polega na tym, że przez długi czas może przebiegać bezobjawowo. Pierwszym niepokojącym znakiem mogą być powracające poranne bóle głowy przechodzące w migreny. Inne symptomy to pojawiające się tęczowe obwódki wokół przedmiotów oraz tęczowe plamki, a także pogorszenie widzenia i zmniejszenie pola widzenia. Takie objawy mogą rozwijać się powoli, przez kilka lat, dlatego trudno je zauważyć (tylko u 20% chorych jaskra rozwija się bardzo szybko). Nieleczona jaskra może dawać objawy takie jak zawroty głowy i nudności, intensywne i odporne na leczenie zapalenie spojówek oraz problemy z utrzymaniem równowagi. Musimy jednak pamiętać, że kiedy wystąpią objawy, nieodwracalne zmiany w oku już się dokonały. Im później zaczniemy leczenie jaskry, tym gorsze są efekty leczenia.
NA CZYM POLEGA LECZENIE JASKRY?
W większości przypadków leczenie zaczynamy od kropli przeciwjaskrowych. Wyjątkiem jest ostry atak jaskry, który leczy się laserem lub operacyjnie. Celem leczenia jest osiągnięcie ciśnienia docelowego. Ciśnienie docelowe to takie ciśnienie w oku, które nie powoduje dalszych zmian w nerwie wzrokowym, a co z tego wynika – nie pogarsza się widzenie. Jeżeli kroplami nie możemy obniżyć ciśnienia do pożądanego poziomu, proponujemy zabiegi operacyjne.
CZY JEŻELI LEKARZ ROZPOZNA U MNIE JASKRĘ, TO BĘDĘ PRZYJMOWAĆ KROPLE DO KOŃCA ŻYCIA?
Wszystkie krople podawane przy jaskrze należy brać do końca życia, bo jaskra jest choroba nieuleczalną. Dzięki kroplom zmniejsza się ciśnienie wewnątrzgałkowe, co jest jednym z czynników ryzyka rozwoju choroby. W zależności od nasilenia schorzenia, konieczne bywa przyjmowanie jednego lub dwóch rodzajów kropli. Taka terapia bywa bardzo uciążliwa dla chorych, ponieważ każdy rodzaj kropli trzeba stosować o wyznaczonych porach. Obecnie istnieją preparaty wieloskładnikowe, które upraszczają przestrzeganie zasad leczenia. Większość kropli na jaskrę nie zawiera konserwantów, a więc są to leki przyjaźniejsze dla pacjenta.
CO TO JEST OSTRY ATAK JASKRY?
Jest to chwila, w której dochodzi do całkowitego zamknięcia drogi odpływu cieczy z oka. Ból przy ataku jest bardzo silny, porównywalny z atakiem kamicy nerkowej czy zawałem serca. Trwa aż do interwencji lekarza, nie ustępuje samoistnie.
JAK SIĘ LECZY OPERACYJNIE OSTRY ATAK JASKRY?
Ostry atak jaskry leczy się operacyjnie przywracając krążenie cieczy w oku. Zabieg można wykonać laserem lub chirurgicznie. W obu przypadkach wycina się niewielką dziurkę w oku, która łączy dwie komory oka z sobą. Komorę tylną, w której produkowana jest ciecz, z komorą przednią, w której ciecz odpływa. Przypomina to trochę przepychanie zatkanego odpływu zlewu.
Odmiany jaskry
Istnieją 2 podstawowe odmiany jaskry o zbliżonym mechanizmie powstawania – jaskra otwartego kąta i jaskra zamykającego się kąta przesączania.Ciecz wodnista, która jest stale wytwarzana w oku i zapewnia prawidłowe jego funkcjonowanie, opuszcza gałkę oczną i dostaje się do krwioobiegu w miejscu nazywanym kątem przesączania. Jeżeli odpływ płynu jest blokowany, wzrasta ciśnienie wewnątrzgałkowe, co prowadzi do ucisku na nerw wzrokowy. W konsekwencji włókna nerwowe są niszczone, a nerw wzrokowy zanika, ograniczając pole widzenia i w końcowym etapie powodując ślepotę.

W jaskrze otwartego kąta przesączania odpływ cieczy wodnistej jest ograniczony. Ciśnienie wzrasta powoli, tym samym nerw wzrokowy jest niszczony stopniowo. Ta odmiana jaskry stanowi około 90% przypadków w Europie.3 Zazwyczaj nie daje wyraźnych objawów. Okresowo mogą wystąpić bóle gałek ocznych, bóle głowy, zamazanie widzenia określane jako obraz „tęczowych kół” wokół źródeł światła. Objawy te często nie są kojarzone ze schorzeniem oczu. Zdarza się również, że chorzy w zaawansowanym stadium jaskry zgłaszają się do okulisty w celu dobrania okularów, nieświadomi prawdziwej przyczyny trudności z widzeniem.4

W przypadku jaskry zamykającego się kąta przesączania specyficzna budowa przedniej części oka powoduje, że odpływ cieczy wodnistej jest blokowany przez tęczówkę. Do zaburzenia może dojść np. w wyniku silnego stresu albo poszerzenia źrenicy. Wtedy w krótkim czasie mogą zanikać włókna nerwowe, powodując ślepotę. W jaskrze zamykającego się kąta możliwe jest wystąpienie silnych objawów bólowych głowy i oczu, przekrwienie gałek ocznych, nudności, wymioty, pogorszenie widzenia, wrażenie „tęczowej poświaty”. Z powodu wzrostu ciśnienia gałki oczne są twarde jak kamień.5 Taki stan wymaga natychmiastowej interwencji lekarza.

Epidemiologia
Liczba zdiagnozowanych przypadków jaskry wzrasta z wiekiem. Po 40 rż. dotkniętych tą chorobą jest ok. 2-3% populacji.6 Odsetek ten zależy od wieku i mieści się w przedziale od 0,5% przed 50 rż. do 10% po 80 rż. Szacuje się, że w 2010 roku na jaskrę chorowało około 61 mln osób, z czego dotkniętych jaskrą otwartego kąta przesączania było około 45 mln.7 Najwięcej, bo aż 24% z nich (10,5 mln), stanowili chorzy z Europy.
Szacuje się, że w 2020 roku liczba chorych na jaskrę wzrośnie do prawie 79,6 mln. Wśród nich 60 mln będą stanowić chorzy na jaskrę otwartego kąta przesączania.8 Do 2020 roku prawdopodobnie ponad 11 mln osób utraci wzrok z powodu jaskry. Ze względu na częstość występowania oraz niepomyślne rokowania przy braku leczenia jaskra jest uznawana za chorobę cywilizacyjną.
Na podstawie statystyk ogólnych można przyjąć, że w Polsce problem jaskry dotyczy nawet blisko 800 tys. osób. Jedynie połowa z nich została zdiagnozowana. Dane GUS mówią o ok. 420 tys. zdiagnozowanych przypadków jaskry w Polsce u osób powyżej 15 rż.9 Agencja CEESTAHC przewiduje, że do 2035 roku liczba zachorowań wykrytych w kraju wzrośnie do ponad 600 tys.10

Niska wykrywalność
Nieświadomość choroby wynika ze stopniowego rozwoju i braku wyraźnych objawów, np. bólowych. Początkowe uszkodzenie wzroku może być kompensowane przez drugie oko lub ośrodkowy układ nerwowy. Dopiero przy utracie znacznej części komórek zwojowych uszczerbek jest zauważany przez chorych, jednak często jest już za późno by zachować wzrok. Około 60% przypadków jaskry jest wykrywane przypadkowo, podczas rutynowej kontroli u okulisty.
Szacuje się, że ponad połowa chorych na jaskrę na świecie pozostaje niezdiagnozowana. Około 70% przypadków jaskry jest wykrywana zbyt późno, by uratować widzenie, nawet przy intensywnym leczeniu.
Nieświadomość schorzenia stanowi poważne ryzyko utraty wzroku, a tym samym niezdolności do pracy, niesamodzielności, obniżenia jakości życia. Konsekwencje dotykają także najbliższych osób oraz gospodarki kraju (brak aktywności zawodowej i konieczność pomocy ze strony państwa).

Wiedza społeczeństwa
Wśród społeczeństwa dominuje mylny pogląd, że jaskra jest chorobą dotykającą głównie osób starszych. W grupie podwyższonego ryzyka znajdują się osoby po 35 rż., ale zdarzają się również przypadki wcześniejszego zachorowania. Wśród Polaków od 15 do 29 rż. na jaskrę cierpi ponad 10 tysięcy osób. Ponieważ wczesne wykrycie choroby jest istotne dla powodzenia leczenia, dlatego młode osoby również powinny wykonywać badania kontrolne w kierunku jaskry.

Grupy ryzyka
O prawdopodobieństwie wystąpienia jaskry decyduje wiele czynników. Występowanie choroby wśród najbliższych członków rodziny zwiększa ryzyko zachorowania nawet 8-krotnie.

Czynniki sprzyjające rozwojowi choroby w jaskrze z otwartym kątem przesączania:
o dziedziczność
o podwyższony poziom ciśnienia w oku
o krótkowzroczność
o cienkie rogówki
o wiek po 35 r.ż.
o zaburzenia gospodarki tłuszczowej (hipercholesterolemia i hiperlipidemia)
o niskie ciśnienie ogólne krwi lub zbyt intensywnie leczone nadciśnienie krwi
o objawy naczyniowo-skurczowe (zimne stopy i dłonie)
o stres

Diagnostyka
Ponieważ jaskra w większości przypadków nie daje wyraźnych symptomów, diagnostyka opiera się o regularne badania kontrolne wykonywane u okulisty. Specjalista na podstawie wywiadu ocenia stopień ryzyka, następnie wykonuje badania budowy dna oka, ciśnienia wewnątrzgałkowego, kąta przesączania oraz pola widzenia.

Badania w diagnostyce jaskry
Stereoskopowa ocena tarczy n. II – podstawową metodą obrazowania tarczy nerwu wzrokowego jest oftalmoskopia, która służy ocenie ewentualnych jego ubytków. Lekarz bada kształt tarczy, zagłębienia, proporcje ich wielkości i symetrię podczas badania dna oka.

Tonometria – pomiar ciśnienia wewnątrz gałki ocznej.
Gonioskopia – metoda badania kąta przesączania przy pomocy gonioskopu (specjalnej soczewki). Pozwala ocenić czy kąt przesączania jest otwarty i szeroki czy też wąski i zamknięty, a także wskazuje ilość barwnika w kącie.
Perymetria,czyli badanie pole widzenia jest jednym z podstawowych badań czynnościowych funkcji widzenia, wskazuje ewentualne ubytki w polu widzenia spowodowane jaskrą (ograniczenie pola widzenia, mroczki)
Badanie w kierunku jaskry należy wykonać co 2 lata, a w przypadku osób z grupy podwyższonego ryzyka co 6-12 miesięcy.

Rola ciśnienia wewnątrzgałkowego
Etiologia jaskry jest wieloczynnikowa, jednak podstawowym wskaźnikiem określającym ryzyko zachorowania jest podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe. Średnia jego wartość (IOP) wynosi 16 ±3 mmHg. Ciśnienie powyżej 21 mmHg jest uznawane za podwyższone. Im wyższe ciśnienie wewnątrzgałkowe, tym wyższe jest prawdopodobieństwo wystąpienia jaskry. Ponadto obecność dużych wahań ciśnienia sprzyja postępowi choroby.

Leczenie
Celem leczenia jest zatrzymanie postępu choroby. Podstawową metodą terapii jest obniżanie ciśnienia wewnątrzgałkowego i tym samym zatrzymanie procesu uszkadzania nerwu wzrokowego za pomocą leczenia zachowawczego. Zazwyczaj pacjenci, którzy poddają się leczeniu są w stanie zachować wzrok na funkcjonalnym poziomie do końca życia. Terapia opiera się o leki w postaci kropli. Interwencje chirurgiczne i zabiegi laserowe są zalecane w zaawansowanych przypadkach jaskry.

Leczenie trwa do końca życia.
Kluczowe dla powodzenia terapii jest jak najwcześniejsze zdiagnozowanie jaskry i systematyczne przyjmowanie leków. Aby leczenie było jak najbardziej skuteczne, ważny jest sposób podania leku. Należy go zakraplać do zewnętrznego kącika oka, następnie pacjent powinien zamknąć oko i uciskać wewnętrzny kącik w celu zminimalizowania przenikania leku do krwioobiegu.

Problem szybkiej diagnozy w 2015 roku
Z początkiem roku dostęp do okulisty został ograniczony przez decyzję Ministerstwa Zdrowia. Aby umówić się na konsultację, konieczne jest skierowanie od lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Ograniczenie w dostępie do lekarza okulisty zdaniem ekspertów z Polskiego Towarzystwa Okulistycznego może stanowić istotne zagrożenie dla wykrywalności jaskry.
Rozpoznać jaskrę może tylko okulista. Dobrze wyszkolony lekarz pierwszego kontaktu powinien potrafić określić występowanie u pacjenta czynników wskazujących na ryzyko jaskry i odpowiednio wcześnie skierować ich do specjalisty. Niestety lekarz POZ bardzo często nie zwraca uwagi na czynniki ryzyka i objawy, które mogłyby wskazywać na jaskrę we wczesnym stadium rozwoju choroby. W efekcie pacjent zbyt późno trafia do lekarza specjalisty. W momencie, gdy chory sam orientuje się, że źle widzi, jaskra jest już w pełnym rozkwicie.
Jedynie działania edukacyjne skierowane do społeczeństwa i do lekarzy POZ mogą zwiększyć liczbę zdiagnozowanych przypadków jaskry, a tym samym uratować wzrok dotkniętych nią pacjentów.

Jaskrą nazywana jest grupa chorób oka o charakterze przewlekłym i postępującym, w których dochodzi do stopniowego niszczenia nerwu wzrokowego. Efektem jest ograniczenie pola widzenia i obniżenie ostrości wzroku.
Jaskra jest drugą po zaćmie najczęstszą przyczyną ślepoty w krajach rozwiniętych, jednak zdaniem WHO groźniejszą, ponieważ uszkodzenie nerwu wzrokowego jest nieodwracalne.